FaclairDictionary EnglishGàidhlig

388: Keith Norman MacDonald and Puirt-à-Beul (3) 388: Cè Tormod Dòmhnallach agus Puirt-à-Beul (3)

B1 - Intermediate - The Little LetterB1 - Eadar-mheadhanach - An Litir Bheag

Litir shìmplidh sheachdaineach do luchd-ionnsachaidh le clàr-fuaime, tar-sgrìobhadh is eadar-theangachadh. A simple weekly letter to Gaelic learners with audio, transcription and translation.

Tha an litir bheag ag obrachadh leis an fhaclair. Tagh an taba ‘teacsa Gàidhlig’ agus tagh facal sam bith san teacsa agus fosglaidh am faclair ann an taba ùr agus bidh mìneachadh den fhacal ann. The little letter is integrated with the dictionary. Select the tab ‘Gaelic text’ and choose any word and the dictionary will open and you will see the English explanation of the Gaelic word.

Audio is playing in pop-over.

Cè Tormod Dòmhnallach agus Puirt-à-Beul (3)

Gaelic Gàidhlig

Bha mi ag innse dhuibh mun Sgitheanach, Cè Tormod Dòmhnallach. Dh’fhoillsich e an leabhar Puirt-a-Beul ann an naoi ceud deug ’s a h-aon (1901). Chaidh ath-fhoillseachadh a dhèanamh dhen leabhar am-bliadhna. Thug an deasaiche, Uilleam Lamb, sùil air tùs phort-à-beul.

An tàinig iad gu bith a chionn ’s gun robh casg air seinn na pìob-mhòir? Bha an “casg” an cois Achd an Toirmisg ann an seachd ceud deug, ceathrad ’s a seachd (1747). Tha Lamb ag ràdh nach tàinig. Bha an achd a’ cur stad air daoine bho bhith a’ cur èideadh Gàidhealach orra. Ach cha robh casg air seinn na pìoba.

Tha smuain eile air a bhith ann. ’S e sin gun robh luchd nan ionnsramaidean a’ seinn nam port aca. Bha sin airson na puirt a ghleidheadh. Carson? A chionn ’s gun robh casg, ann an cuid de dh’àiteachan, ann am meadhan an naoidheamh linn deug, air cluich ionnsramaidean. Bha sin air sgàth dùsgadh anns an Eaglais.

Ach tha cunntasan ann de phuirt-à-beul roimhe sin. Chaidh fear a chruinneachadh ann an Hiort timcheall air seachd ceud deug is seachdad (1770). Rinn Boswell is MacIain dannsa-ruidhle, gu port-à-beul, air mullach Dùn Cana ann an Ratharsair. Bha sin ann an seachd ceud deug, seachdad ’s a trì (1773). Bha puirt-à-beul gu cinnteach ann san ochdamh linn deug.

Ach an robh iad ann fada roimhe sin? Tha Lamb a’ dèanamh iomradh air cunntas às a’ bhliadhna còig ceud deug, naochad ’s a trì (1593). Aig an àm sin, bha na h-ùghdarrasan a’ dìteadh cuid de bhoireannaich. Bha iad ag ràdh gur e bana-bhuidsich a bha annta. Bha triùir bhoireannach à Eilginn anns a’ chùirt. Bha iad air a bhith a’ seinn òran-dannsaidh deamhnaidh.

’S e gillatrype an t-ainm Beurla a bha air an t-seòrsa seinn sin. Thathar a’ smaoineachadh gun tàinig gillatrype às a’ Ghàidhlig gille a’ truimb. ’S e sin port a bhiodh a’ leantainn dòigh-sheinn an truimb. Bha daoine a’ dèanamh phort-dannsaidh leis an tromb, a bharrachd air a’ ghuth.

Tha cunntas na cùirte ag ràdh gum b’ e “foull hieland sang” a bha anns an òran. Thathar an dùil, mar sin, gur ann an Gàidhlig a bha e.

Keith Norman MacDonald and Puirt-à-Beul (3)

English Beurla

I was telling you about the Skyeman Keith Norman MacDonald. He published the book Puirt-a-Beul in 1901. A republication of the book was made this year. The editor, William Lamb, examined the origin of puirt-à-beul.

Did they originate because there was a ban on playing the bagpipes? The “ban” was associated with the Act of Proscription in 1747. Lamb says that is not the case. The act prevented people from wearing Highland garb. But there wasn’t a ban on the playing of the pipes.

There has been another thought around. That is that instrumentalists were singing their tunes. That was to preserve tunes. Why? Because there was a ban, in some places, in the middle of the 19th century, on the playing of instruments. That was because of a rise in evangelism in the Church.

But there are accounts of puirt-à-beul before that. One was collected in St Kilda around 1770. Boswell and Johnson danced a reel, to port-à-beul, on the summit of Dun Caan on Raasay. That was in 1773. Puirt-à-beul were certainly in existence in the eighteenth century.

But were they around long before that? Lamb mentions an account from the year 1593. At that time, the authorities were condemning some women. They were saying that they were witches. Three women from Elgin were in court. They had been singing a devilish dancing song.

Gillatrype is the English name for that type of singing. It’s thought that gillatrype came from the Gaelic gille a’ truimb. That’s a tune that would follow the way of playing a trump. People were making dancing tunes with the trump, as well as the voice.

The court account says that the song was a “foull hieland sang”. It’s thought, therefore, that it was in Gaelic.

Cè Tormod Dòmhnallach agus Puirt-à-Beul (3)

Gaelic Gàidhlig

Bha mi ag innse dhuibh mun Sgitheanach, Cè Tormod Dòmhnallach. Dh’fhoillsich e an leabhar Puirt-a-Beul ann an naoi ceud deug ’s a h-aon (1901). Chaidh ath-fhoillseachadh a dhèanamh dhen leabhar am-bliadhna. Thug an deasaiche, Uilleam Lamb, sùil air tùs phort-à-beul.

An tàinig iad gu bith a chionn ’s gun robh casg air seinn na pìob-mhòir? Bha an “casg” an cois Achd an Toirmisg ann an seachd ceud deug, ceathrad ’s a seachd (1747). Tha Lamb ag ràdh nach tàinig. Bha an achd a’ cur stad air daoine bho bhith a’ cur èideadh Gàidhealach orra. Ach cha robh casg air seinn na pìoba.

Tha smuain eile air a bhith ann. ’S e sin gun robh luchd nan ionnsramaidean a’ seinn nam port aca. Bha sin airson na puirt a ghleidheadh. Carson? A chionn ’s gun robh casg, ann an cuid de dh’àiteachan, ann am meadhan an naoidheamh linn deug, air cluich ionnsramaidean. Bha sin air sgàth dùsgadh anns an Eaglais.

Ach tha cunntasan ann de phuirt-à-beul roimhe sin. Chaidh fear a chruinneachadh ann an Hiort timcheall air seachd ceud deug is seachdad (1770). Rinn Boswell is MacIain dannsa-ruidhle, gu port-à-beul, air mullach Dùn Cana ann an Ratharsair. Bha sin ann an seachd ceud deug, seachdad ’s a trì (1773). Bha puirt-à-beul gu cinnteach ann san ochdamh linn deug.

Ach an robh iad ann fada roimhe sin? Tha Lamb a’ dèanamh iomradh air cunntas às a’ bhliadhna còig ceud deug, naochad ’s a trì (1593). Aig an àm sin, bha na h-ùghdarrasan a’ dìteadh cuid de bhoireannaich. Bha iad ag ràdh gur e bana-bhuidsich a bha annta. Bha triùir bhoireannach à Eilginn anns a’ chùirt. Bha iad air a bhith a’ seinn òran-dannsaidh deamhnaidh.

’S e gillatrype an t-ainm Beurla a bha air an t-seòrsa seinn sin. Thathar a’ smaoineachadh gun tàinig gillatrype às a’ Ghàidhlig gille a’ truimb. ’S e sin port a bhiodh a’ leantainn dòigh-sheinn an truimb. Bha daoine a’ dèanamh phort-dannsaidh leis an tromb, a bharrachd air a’ ghuth.

Tha cunntas na cùirte ag ràdh gum b’ e “foull hieland sang” a bha anns an òran. Thathar an dùil, mar sin, gur ann an Gàidhlig a bha e.

PDF

Download the text of this week's letter as a PDF:Thoir a-nuas Litir mar PDF:

Download File

PDF documents are especially suited for printing out. Most computers can open PDF files, but if you have problems viewing them you may need to install reader software such as Tha faidhleachan PDF gu sònraichte math airson clò-bhualadh. Tha e furasta gu leòr do chuid de choimpiutairean faidhleachan PDF fhosgladh, ach ma tha trioblaid agad ‘s dòcha gum biodh e feumail bathar-bog mar Adobe Acrobat Reader. fhaighinn.

Litir do Luchd-ionnsachaidh

This letter corresponds to Tha an Litir seo a’ buntainn ri Litir do Luchd-ionnsachaidh 692

Podcast

BBC offers this litir as a podcast: Visit the programme page for more info and to download or subscribe. Tha am BBC a’ tabhainn seo mar podcast. Tadhail air an duilleag-phrògraim airson barrachd fiosrachaidh no airson podcast fhaighinn

Other letters Litrichean eile