983: Gràinne agus am Buidseach Glas (1)
Litir sheachdaineach do luchd-ionnsachaidh le clàr-fuaime, tar-sgrìobhadh is mìneachadh. A weekly letter to Gaelic learners with audio, transcription and explanation.
Tha an litir ag obrachadh leis an fhaclair. Tagh an taba ‘teacsa Gàidhlig’ agus tagh facal sam bith san teacsa agus fosglaidh am faclair ann an taba ùr agus bidh mìneachadh den fhacal ann. The letter is integrated with the dictionary. Select the tab ‘Gaelic text’ and choose any word and the dictionary will open and you will see the English explanation of the Gaelic word.
Gràinne agus am Buidseach Glas (1)
B’ e Oisean mac Fhinn Mhic Cumhail. Tha ainm a’ ciallachadh ‘fiadh beag’ anns an t-seann Ghàidhlig, agus bha rudeigin dhen fhiadh ann. Tha mi a’ dol a dh’innseadh dhuibh stòiridh mu Oisean nuair a bha e òg, agus mar a bha e cho dlùth ris na fèidh. Ach tha e a’ tòiseachadh mus do rugadh e, air taobh an iar na Gàidhealtachd ann an sgìre Ghleann Eilg. Latha a bha seo, bha Fionn cuide ri caraidean ann an Gleann Eilg nuair a nochd boireannach. Bha cleòc dearg oirre. B’ ise Cailleach Ruadh nan Sìthichean. Bha i na seanmhair do Ghràinne, bean Fhinn.
‘Chaidh Gràinne a thoirt am bruid,’ thuirt a’ chailleach.
‘Dè tha sibh ag ràdh?’ dh’fhaighnich Fionn.
‘Thàinig am Buidseach Glas agus thug e Gràinne air falbh leis,’ dhearbh a’ chailleach. ‘Tha i a-nise ann an Tìr an Dorchadais. Feumaidh tusa – am fear as gaisgeile a th’ ann – a sàbhaladh .’
‘Ceart gu leòr,’ arsa Fionn. ‘Falbhaidh mi an ceartuair.’
Air dha a ghealltanas a thoirt, thug a’ chailleach trì rudan prìseil dha – bioran à craobh-ghiuthais, èiteag ghleansach agus clach bheag gharbh dhubh. ‘Tha draoidheachd anns na trì rudan seo,’ thuirt i. ‘Bidh fios agad mar a nì thu feum dhiubh nuair a thig an t-àm.’
Thàinig osag on àird an iar, agus bha a’ chailleach air a sguabadh air falbh. Dh’fhàs i na bu lugha. An toiseach bha i mar ghobhlan-gaoithe, an uair sin mar sheillean, an uair sin mar dhamhan-allaidh beag air snàth, agus mu dheireadh mar an spot dubh nad fhradharc a thèid à fianais nuair a nì thu priobadh.
Dh’fhalbh Fionn gu Tìr an Dorchadais, gun ach a chlaidheamh – Mac-an-Luinn – a thoirt leis. Fad làithean a choisich e, agus bha dìreach dà ghràn de choirce aige. Shuidh e aig bonn craoibhe airson an ithe nuair a chuala e gràgail os a chionn. Bha fitheach mòr na shuidhe air geug. ‘Gròg, gròg,’ ars am fitheach. ‘An toir thu gràn corca dhomh, Fhinn. Tha an t-acras mòr orm.’
‘Tha an t-acras air an dithis againn, a charaid,’ thuirt Fionn. ‘Agus tha thu fhèin a cheart cho airidh air biadh ʼs a tha mise.’ Agus thug e gràn corca don fhitheach.
‘Mo bheannachd agad,’ thuirt am fitheach. ‘Nuair a bhios feum agad orm, bidh mi ann dhut.’
Lean Fionn air a shlighe agus ràinig e cladach. Bha an t-acras air fhathast agus nuair a chunnaic e ròn glas air a’ chladach, thug e a chlaidheamh a-mach. Ach thuirt an ròn ris, ‘Na marbh mi, Fhinn. Ma mharbhas tu mi, gheibh mo chuid cloinne bàs cuideachd – agus cha do rinn duine againn cron ort.’
Acrach ʼs ged a bha e , chuir Fionn a chlaidheamh air ais na thruaill. Dh’fhalbh an ròn agus thill e taobh a-staigh dà mhionaid le bradan mòr na bheul. Thug e am bradan do Fhionn. Ghabh an gaisgeach a shàth dhen bhradan.
Thàinig Fionn gu creachann – àite garbh làn chreagan is chlachan anns nach robh lus sam bith a’ fàs. Bhreab e clach gun fhiosta dha gun robh i na dachaigh do luchag. Rinn an luchag bìogan. ‘Carson a mhill thu an taigh agam?’ dh’fhaighnich i. ‘Cha do rinn mi cron sam bith ort.’ Mus d’ fhuair Fionn cothrom bruidhinn, thàinig iolaire mhòr a-nuas agus thog i an luchag na spuirean. Agus innsidh mi dhuibh tuilleadh an-ath-sheachdain.
Faclan na Litreach: : sgìre Ghleann Eilg: the environs of Glenelg; cleòc:cloak; Cailleach Ruadh nan Sìthichean:the red-haired old woman of the fairies; dhearbh: confirmed; Tìr an Dorchadais: The Land of Darkness; prìseil: valuable; gobhlan-gaoithe: swallow; gràgail:croaking; bradan: salmon; creachann: rocky place with virtually no vegetation.
Abairtean na Litreach: B’ e Oisean mac Fhinn Mhic Cumhail: Oisean was the son of Fionn Mac Cumhail; bha rudeigin dhen fhiadh ann: there was something of the deer in him; mar a bha e cho dlùth ris na fèidh: how he was so close to the deer; mus do rugadh e:before he was born; bha i na seanmhair do Ghràinne, bean Fhinn: she was grandmother to Gràinne, Fionn’s wife; chaidh X a thoirt am bruid: X was taken into captivity; falbhaidh mi an ceartuair:I’ll leave shortly; air dha a ghealltanas a thoirt: after he had given his promise; bioran à craobh-ghiuthais, èiteag ghleansach agus clach bheag gharbh dhubh: a needle from a pine tree, a shiny white pebble and a little rough, black stone; thàinig osag on àird an iar: a puff of wind came from the west; dh’fhàs i na bu lugha: she grew smaller; an spot dubh nad fhradharc a thèid à fianais nuair a nì thu priobadh: the dark spot in your sight that disappears when you blink; gun ach a chlaidheamh a thoirt leis: only taking his sword with him; bha dìreach dà ghràn de choirce aige: he only had two grains of oats; shuidh e aig bonn craoibhe airson an ithe: he sat at the base of a tree to eat them; bha fitheach mòr na shuidhe air geug: a large raven was sitting on a branch; a cheart cho airidh air biadh ʼs a tha mise: just as deserving of food as I am; ma mharbhas tu mi, gheibh mo chuid cloinne bàs cuideachd:if you kill me, my children will also die; air ais na thruaill:back in its sheath; ghabh X a shàth dhen bhradan:X ate his fill of the salmon; rinn an luchag bìogan: the mouse made a small chirp.
Puing-chànain na Litreach: Feumaidh tusa – am fear as gaisgeile a th’ ann – a sàbhaladh: you – the most courageous of men – must save her. ‘ a sàbhaladh ’ means literally ‘her saving’, using the third person feminine singular possessive pronoun (which does not incur lenition). ‘You must save him’ would be feumaidh tu a shàbhaladh, and ‘you must save them’ would be feumaidh tu an sàbhaladh.
Gnathas-cainnt na Litreach: Acrach ʼs ged a bha e: although he was hungry.
Download the text of this week's letter as a PDF:Thoir a-nuas Litir mar PDF:
PDF documents are especially suited for printing out. Most computers can open PDF files, but if you have problems viewing them you may need to install reader software such as Tha faidhleachan PDF gu sònraichte math airson clò-bhualadh. Tha e furasta gu leòr do chuid de choimpiutairean faidhleachan PDF fhosgladh, ach ma tha trioblaid agad ‘s dòcha gum biodh e feumail bathar-bog mar Adobe Acrobat Reader. fhaighinn.
Litir do Luchd-ionnsachaidh
This letter corresponds to Tha an Litir seo a’ buntainn ri An Litir Bheag 679
Podcast
BBC offers this litir as a podcast: Visit the programme page for more info and to download or subscribe. Tha am BBC a’ tabhainn seo mar podcast. Tadhail air an duilleag-phrògraim airson barrachd fiosrachaidh no airson podcast fhaighinn