Bha mi ag innse dhuibh mu Naomh Meircheard agus Gleann Moireasdan. An
t-seachdain seo, bu mhath leam innse dhuibh mu àiteachan timcheall na sgìre
sin, a tha co-cheangailte ri cogadh eadar Clann ʼic Coinnich agus na
Dòmhnallaich anns an t-seachdamh linn deug.
Anns a’ bhliadhna sia ceud deug ʼs a dhà (1602), ghabh Clann ʼic Coinnich
greim air Caisteal an t-Sròim bho na Dòmhnallaich. Tha sin air taobh an iar
Rois. Bha oighre Mhic Raghnaill à Lunndaidh ann an Gleanna Garadh fiadhaich
mu dheidhinn. B’ esan Ailean Dubh – Ailean Dubh mac Raghnaill. Chuir e
roimhe dìoghaltas a dhèanamh air Cloinn ʼic Coinnich.
Thòisich e le bhith a’ dol mun chuairt ann an Dùthaich ʼic Coinnich ann an
riochd ceannaiche-siubhail. Mar sin, fhuair e deagh eòlas air dùthaich a nàimhdean. A rèir
aithris, anns an t-Sultain sia ceud deug ʼs a trì (1603), thug e feachd
leis à Gleanna Garadh gu ruige an t-Eilean Dubh. Ràinig iad an t-àite faisg
air a’ Bhlàr Dhubh madainn Didòmhnaich, nuair a bha an eaglais làn muinntir
an àite – Clann ʼic Coinnich. Chuir na Dòmhnallaich teine ris an eaglais,
agus mharbh iad an fheadhainn a dh’fheuch ri teicheadh. Rinn iad tuilleadh
sgrios air an rathad dhachaigh.
Chaidh iad tarsainn Ghleann Urchardain agus stad iad air mòinteach eadar
Meall Fuar-mhonaidh agus Loch Nis. Ge-tà, bha feachd aig Clann ʼic Coinnich
air an tòir. Chunnaic iad na Dòmhnallaich agus thàinig iad sìos orra le
droch rùn. Mharbh iad tòrr de na Dòmhnallaich, agus ʼs e Lòn na Fala a
chanas daoine ris an àite sin chun an latha an-diugh.
Theich Ailean Dubh le a bheatha. Ràinig e allt air a bheil Allt a’
Ghiubhais mar ainm. Bha clais dhomhainn ann. Ruith Ailean mar pheilear,
agus leum e thairis air an allt. Dh’fheuch fear de Chloinn ʼic Coinnich
leantainn air, ach bha an leum aige goirid. Thuit e an comhair a chùil agus
ghabh e grèim air craobh bheag. Thionndaidh Ailean Dubh. Le
beum-claidheimh, gheàrr e stoc na craoibhe agus thuit am fear eile gu bonn
na claise.
Tha an t-àite far an do leum Ailean Dubh aithnichte chun an latha an-diugh
mar Leum a’ Cheannaiche. Bidh cuimhne agaibh gun robh
Ailean a’ dol timcheall ann an Siorrachd Rois, a’ toirt a’ chreidsinn gur e
ceannaiche-siubhail a bh’ ann. Mar sin, ʼs e Leum a’ Cheannaiche a chuir
muinntir Ghleann Urchardain air an àite. Ann an Gleann Moireasdan, bha an
t-aon àite aithnichte mar Leum Ailein Mhic Raghnaill. Ge-tà, ʼs e
Leum a’ Cheannaiche a th’ air mapaichean na Suirbhidh Òrdanais.
Cha do chuir sin stad air Clann ʼic Coinnich, ge-tà. Fhuair iadsan tarsainn
an uillt aig àite ris an canar Beul-àth nan Clach. Bha Ailean a’ tuigsinn
nach biodh dol-às aige ach le bhith a’ dol a-steach a Loch Nis fhèin. A
rèir beul-aithris, bha ceann-cinnidh nam Frisealach à Foithir a’ feitheamh
ris le bàta. Shnàmh Ailean Dubh a-null don bhàta agus mar sin, fhuair e air
falbh bho a nàimhdean.
Cha b’ e sin deireadh a’ ghnothaich, ge-tà. Chaidh Ailean Dubh am falach
ann an Gleanna Garadh, mar a chluinneas sibh an-ath-sheachdain.
