9: Na Curdaich
Litir sheachdaineach do luchd-ionnsachaidh le clàr-fuaime, tar-sgrìobhadh is mìneachadh. A weekly letter to Gaelic learners with audio, transcription and explanation.
Tha an litir ag obrachadh leis an fhaclair. Tagh an taba ‘teacsa Gàidhlig’ agus tagh facal sam bith san teacsa agus fosglaidh am faclair ann an taba ùr agus bidh mìneachadh den fhacal ann. The letter is integrated with the dictionary. Select the tab ‘Gaelic text’ and choose any word and the dictionary will open and you will see the English explanation of the Gaelic word.
Na Curdaich
A bheil e ceart ri ràdh – ma tha thu nad cheannard air dùthaich anns an Roinn-Eòrpa, neo faisg air an Roinn-Eòrpa – agus ma tha thu airson geur-leanmhainn a dhèanamh air mion-shluagh anns an dùthaich agad fhèin – faigh ballrachd ann an NATO an toiseach? Tha mi a’ cur na ceist, as dèidh do NATO a’ chùis a dhèanamh air a’ cheann-suidhe Mhilosevic ann an cogadh Chosobho, air sgath ’s gu bheil feadhainn ann an tè de dhùthchannan NATO a’ cur na ceist cuideachd. ’S i an dùthaich sin – an Turc. Agus ’s e am mion-shluagh a th’ aca anns an Turc, a tha a’ cur na ceist – na Curdaich, neo Kurds.
Tha eachdraidh dhuilich aig na Curdaich. Nuair a bha mòran de rìoghachdan beaga na Roinn-Eòrpa air an cruthachadh as ùr as dèidh a’ Chiad Chogaidh, bha na Curdaich ag iarraidh dùthaich dhaibh fhèin cuideachd. Ach cha d’ fhuair iad i. Agus an-diugh tha na muilleanan aca a’ fuireach air talamh a bh’ aca airson ceudan bhliadhna – ach eadar còig dùthchannan eadar-dhealaichte – Ioràc, Siria, Ioràn, Airmìnia … agus an Turc.
As dèidh a’ chogaidh ann an Ioràc o chionn beagan bhliadhnaichean, chuir Aimearaga agus Breatainn casg air feachd-adhair Ioràic bho bhith a’ dol thairis air dùthaich nan Curdach anns a’ cheann a tuath. Bha sin air sgath ’s gu robh Saddam Hussein air geur-leanmhainn a dhèanamh air na Curdaich.
Ach an do rinn iad an dearbh rud nuair a chuir riaghaltas na Tuirc saighdearan gu dùthaich nan Curdach anns an Turc, far an do rinn iad fhèin geur-leanmhainn air an t-sluagh? Cha do rinn. Tha an Turc na bhall de NATO.
Is tha an aon cheist a’ nochdadh mu Chosobho. Bha e ceart gu leòr do NATO gnothach a ghabhail ri Cosobho agus ris a’ gheur-leanmhainn a rinn na Searbaich ann a sin. Bha e ceart gu leòr dhaibh a ràdh gur ann airson math muinntir an àite a bha iad a’ leigeil bomaichean air na Searbaich. Ach dè mu dheidhinn sluagh Curdach na Tuirc?
Tha e ceart ri ràdh nach eil an suidheachadh anns an Turc co-ionann ri suidheachadh Chosobho neo, gu dearbh, suidheachadh Ioràic. Bho fhuair iad cuidhteas an t-arm mar riaghladairean ann an naoi ceud deug, ceithir fichead ’s a trì (1983), tha an Turc air a bhith a’ feuchainn ri deomòcrasaidh a stèidheachadh anns an dùthaich. Agus tha iad a’ cumail a-mach nach eil e na amas dhaibh cron sam bith a dhèanamh air na Curdaich. Tha iad dìreach a’ strì an aghaidh ceannarcaich – ris an canar am PKK – a th’ air mìltean a mhuirt. Ach, aig bun na cùise, ’s e an duilgheadas a th’ ann nach eil an riaghaltas ann an Ancara ag aithneachadh gur e sluagh fa leth a th’ anns na Curdaich. Tha iad a’ gabhail “Turcaich nam Beann” orra. Ach chan e sin beachd nan Curdach – neo mòran aca, co-dhiù.
Agus, a’ fàgail Chosobho air an darna taobh airson mionaid, de shaoileadh na Cuimrich an-diugh nan canadh riaghaltas Bhreatainn nach robh a leithid de shluagh ann, is gur e dìreach “Sasannaich nam Beann” a bh’ annta. Agus dè dhèanadh na Cuimrich mura robh cothrom aca an cànan a chleachdadh ann am foghlam is craoladh is beatha poblach na dùthcha. Gu mi-fhortanach ’s e poileasaidh mar sin a thathar a’ cur an sàs fhathast anns an Turc.
Agus bu chòir do leasan a bhith ann a sin do riaghaltas na Tuirc. Tha dà rathad ann air am beulaibh – rathad Chosobho, far am bi bàs, is fulangas, is geur-leanmhainn ann - neo rathad na Cuimrigh, far a bheil deomocrasaidh air Cothrom na Fèinne a thoirt don chànan is cultar mu dheireadh thall. Saoil dè an rathad a ghabhas iad ann an Ancara?
Faclan na na Litreach: ballrachd: membership; a’ fulaing: suffering; ceann-suidhe: president; mion-shluagh: minority population, ethnic group; an Turc: Turkey; Ioràc: Iraq; Ioràn: Iran; feachd-adhair: air force; stèidheachadh: set up, establish; suidheachadh: situation; ag aithneachadh: recognising; fa leth: separate; ceannarcach: terrorist; fulangas: suffering.
Abairtean na na Litreach: a’ dèanamh geur-leanmhainn air..: persecuting; a’ cur na ceist: asking the question; as dèidh do NATO a’ chùis a dhèanamh air X:after NATO defeating X; a’ Chiad Chogadh: the First (World) War; chuir X casg air Y: X prevented Y; an dearbh rud:the same thing; fhuair iad cuidhteas: they got rid of; a’ cumail a-mach: making out, insisting; tha iad a’ gabhail “X” orra: they call them “X”; aig bun na cùise: at the basis of the issue; a’ fàgail Chosobho air an darna taobh: leaving Kosovo aside; poileasaidhean a thathar a’ cur an sàs: policies which are put into practice; air am beulaibh: in front of them.
Puing ghràmair na na Litreach: Dè shaoileadh na Cuimrich? What would the Welsh think? Cuimreach is a Welshman and this is pluralised as Cuimrich . You will meet this pluralisation elsewhere eg bodach (old man) becomes bodaich (old men); fitheach (raven) becomes fithich (ravens). Shaoileadh is the subjunctive mood of the verb saoilsinn (think, suppose); it means “would think”. Shaoileadh tu …(you would think …). You meet this verb again at the end of the letter – saoil dè an rathad a ghabhas iad? (what road do you think they will take?). It is often met with in conversation in the future tense, although it indicates a current state of thought : saoilidh mi g’eil rudeigin ceàrr air (I reckon there’s something wrong with him).
Gnàthas-cainnt na na Litreach: Cothrom na Fèinne: a just opportunity, fair play. Long before the invention of cricket, the Fianntan or Fingalians had established the principle of fair play, allowing their enemies to pick up their swords before slaying them in battle! Fèinne is in the genitive case (ie of the Fingalians). This is a common expression, even in modern Gaelic.
Download the text of this week's letter as a PDF:Thoir a-nuas Litir mar PDF:
PDF documents are especially suited for printing out. Most computers can open PDF files, but if you have problems viewing them you may need to install reader software such as Tha faidhleachan PDF gu sònraichte math airson clò-bhualadh. Tha e furasta gu leòr do chuid de choimpiutairean faidhleachan PDF fhosgladh, ach ma tha trioblaid agad ‘s dòcha gum biodh e feumail bathar-bog mar Adobe Acrobat Reader. fhaighinn.
Podcast
BBC offers this litir as a podcast: Visit the programme page for more info and to download or subscribe. Tha am BBC a’ tabhainn seo mar podcast. Tadhail air an duilleag-phrògraim airson barrachd fiosrachaidh no airson podcast fhaighinn