674: The Celts (9) 674: Na Ceiltich (9)
Litir shìmplidh sheachdaineach do luchd-ionnsachaidh le clàr-fuaime, tar-sgrìobhadh is eadar-theangachadh. A simple weekly letter to Gaelic learners with audio, transcription and translation.
Tha an litir bheag ag obrachadh leis an fhaclair. Tagh an taba ‘teacsa Gàidhlig’ agus tagh facal sam bith san teacsa agus fosglaidh am faclair ann an taba ùr agus bidh mìneachadh den fhacal ann. The little letter is integrated with the dictionary. Select the tab ‘Gaelic text’ and choose any word and the dictionary will open and you will see the English explanation of the Gaelic word.
Na Ceiltich (9)
Tha an sreath phrògraman agam air na Ceiltich a’ teannadh ris an deireadh. An t-seachdain seo bheir sinn sùil air Eilean Mhanainn.
Chan eil Eilean Mhanainn mar phàirt dhen Rìoghachd Aonaichte. Tha pàrlamaid aca fhèin. Cha bhi iad a’ cur riochdairean gu Taigh nan Cumantan ann an Lunnainn. Tha iad, ge-tà, co-cheangailte ri crùn Bhreatainn. ʼS i Banrigh na Rìoghachd Aonaichte a’ bhanrigh acasan.
ʼS dòcha gun robh Gàidhlig air a bruidhinn ann an Eilean Mhanainn cho tràth ris a’ chòigeamh linn an dèidh Chrìosd. Ach bha na Sasannaich agus na Lochlannaich a’ gabhail gnothach ris an eilean. Ann an dà cheud deug, seasgad ʼs a sia (1266), ghabh Alba grèim air fo Chùmhnant Pheairt.
Aig deireadh a’ cheathramh linn deug, thàinig Eilean Mhanainn fo smachd nan rìghrean Sasannach. Agus dh’fhàs na ceanglaichean eadar na Manainnich agus na Gàidheil ann an Alba is Èirinn na bu laige.
Nochd an Tiomnadh Nuadh anns a’ Ghàidhlig Mhanainnich ann an seachd ceud deug, seasgad ʼs a seachd (1767). Thàinig am Bìoball slàn a-mach ann an seachd ceud deug, seachdad ʼs a còig (1775). Bha sin ginealach mus do nochd am Bìoball Gàidhlig slàn ann an Alba.
Ach tha an siostam sgrìobhaidh anns a’ Ghàidhlig Mhanainnich eadar-dhealaichte bho shiostam nan Albannach ʼs nan Èireannach. Tha e nas fhasa do Ghàidheal Albannach an cànan Manainneach a thuigsinn nuair a tha i air a labhairt, seach nuair a tha i sgrìobhte. Mar eisimpleir, tha na Manainnich a’ sgrìobhadh ‘is thu fhèin?’ mar AS OO HENE. Air an làimh eile, ʼs dòcha gu bheil an siostam aca nas fhasa do luchd na Beurla.
ʼS e House of Keys a chanas iad ann am Beurla ris an taigh ìosal sa phàrlamaid aca. Chaidh innse dhomh nach eil an t-ainm co-cheangailte ri iuchraichean. Tha e a’ tighinn bho Yn Kiare as Feed – a’ ciallachadh ‘An Ceithir air Fhichead’ – oir ʼs e sin àireamh nam ball anns an taigh.
Tha a’ Ghàidhlig Mhanainneach air a teagasg ann an cuid de sgoiltean anns an eilean. Thàinig i faisg air a bàs, ach tha i beò fhathast. Guma fad’ a mhaireas na trì cànanan Gàidhealach beò!
The Celts (9)
My series of programmes on the Celts is approaching the end. This week we’ll look at the Isle of Man.
The Isle of Man is not part of the United Kingdom. They have their own parliament. They don’t send representatives to the House of Commons in London. They are, however, connected to the British crown. The Queen of the United Kingdom is their queen.
Gaelic might have been spoken on the Isle of Man as early as the fifth century AD. But the English and the Scandinavians also got involved with the island. In 1266 it came to Scotland as part of the Treaty of Perth.
At the end of the fourteenth century, the Isle of Man came under the control of the English kings. And the connections between the Manx and the Gaels in Scotland and Ireland grew weaker.
The New testament appeared in Manx Gaelic in 1767. The complete Bible came out in 1775. That was a generation before the full Gaelic Bible appeared in Scotland.
But the writing system in Manx Gaelic is different from the system of the Scots and the Irish. Itʼs easier for a Scottish Gael to understand the Manx language when it is spoken, rather than when it is written. For example, the Manx write ‘is thu fhèin?’ as AS OO HENE. On the other hand, perhaps their system is easier for English-speakers.
They call their lower house of parliament the House of Keys in English. I was told that the name is not connected to keys. It comes from Yn Kiare as Feed – meaning ‘the twenty four’- because thatʼs the number of members in the house.
Manx Gaelic is taught in some of the schools on the island. It came close to [its] death but it survives. Long may the three Gaelic languages live on!
Na Ceiltich (9)
Tha an sreath phrògraman agam air na Ceiltich a’ teannadh ris an deireadh. An t-seachdain seo bheir sinn sùil air Eilean Mhanainn.
Chan eil Eilean Mhanainn mar phàirt dhen Rìoghachd Aonaichte. Tha pàrlamaid aca fhèin. Cha bhi iad a’ cur riochdairean gu Taigh nan Cumantan ann an Lunnainn. Tha iad, ge-tà, co-cheangailte ri crùn Bhreatainn. ʼS i Banrigh na Rìoghachd Aonaichte a’ bhanrigh acasan.
ʼS dòcha gun robh Gàidhlig air a bruidhinn ann an Eilean Mhanainn cho tràth ris a’ chòigeamh linn an dèidh Chrìosd. Ach bha na Sasannaich agus na Lochlannaich a’ gabhail gnothach ris an eilean. Ann an dà cheud deug, seasgad ʼs a sia (1266), ghabh Alba grèim air fo Chùmhnant Pheairt.
Aig deireadh a’ cheathramh linn deug, thàinig Eilean Mhanainn fo smachd nan rìghrean Sasannach. Agus dh’fhàs na ceanglaichean eadar na Manainnich agus na Gàidheil ann an Alba is Èirinn na bu laige.
Nochd an Tiomnadh Nuadh anns a’ Ghàidhlig Mhanainnich ann an seachd ceud deug, seasgad ʼs a seachd (1767). Thàinig am Bìoball slàn a-mach ann an seachd ceud deug, seachdad ʼs a còig (1775). Bha sin ginealach mus do nochd am Bìoball Gàidhlig slàn ann an Alba.
Ach tha an siostam sgrìobhaidh anns a’ Ghàidhlig Mhanainnich eadar-dhealaichte bho shiostam nan Albannach ʼs nan Èireannach. Tha e nas fhasa do Ghàidheal Albannach an cànan Manainneach a thuigsinn nuair a tha i air a labhairt, seach nuair a tha i sgrìobhte. Mar eisimpleir, tha na Manainnich a’ sgrìobhadh ‘is thu fhèin?’ mar AS OO HENE. Air an làimh eile, ʼs dòcha gu bheil an siostam aca nas fhasa do luchd na Beurla.
ʼS e House of Keys a chanas iad ann am Beurla ris an taigh ìosal sa phàrlamaid aca. Chaidh innse dhomh nach eil an t-ainm co-cheangailte ri iuchraichean. Tha e a’ tighinn bho Yn Kiare as Feed – a’ ciallachadh ‘An Ceithir air Fhichead’ – oir ʼs e sin àireamh nam ball anns an taigh.
Tha a’ Ghàidhlig Mhanainneach air a teagasg ann an cuid de sgoiltean anns an eilean. Thàinig i faisg air a bàs, ach tha i beò fhathast. Guma fad’ a mhaireas na trì cànanan Gàidhealach beò!
Download the text of this week's letter as a PDF:Thoir a-nuas Litir mar PDF:
PDF documents are especially suited for printing out. Most computers can open PDF files, but if you have problems viewing them you may need to install reader software such as Tha faidhleachan PDF gu sònraichte math airson clò-bhualadh. Tha e furasta gu leòr do chuid de choimpiutairean faidhleachan PDF fhosgladh, ach ma tha trioblaid agad ‘s dòcha gum biodh e feumail bathar-bog mar Adobe Acrobat Reader. fhaighinn.
Litir do Luchd-ionnsachaidh
This letter corresponds to Tha an Litir seo a’ buntainn ri Litir do Luchd-ionnsachaidh 978
Podcast
BBC offers this litir as a podcast: Visit the programme page for more info and to download or subscribe. Tha am BBC a’ tabhainn seo mar podcast. Tadhail air an duilleag-phrògraim airson barrachd fiosrachaidh no airson podcast fhaighinn