Dè an cù as motha a tha a’ comharrachadh Alba? ʼS dòcha anns a’ chiad dol
a-mach, gum bi sibh a’ beachdachadh air abhagan – an abhag dhubh Albannach,
no abhag bhàn taobh an iar na Gàidhealtachd – a’ ‘westie’. No dè
mu dheidhinn abhag Sgitheanach – an seòrsa dham buineadh Greyfriars Bobby ann an Dùn Èideann anns an naoidheamh linn deug?
Bha esan dìleas, mura robh e càil eile, a’ cumail faire air uaigh a
mhaighstir airson ceithir bliadhn’ deug an dèidh a bhàis.
ʼS dòcha gum biodh cuid dhen bheachd gur e an coilidh – no cù-chaorach – as
motha a bhiodh a’ comharrachadh Alba. Tha iad cho math air trusadh nan
caorach, nach eil?
Ach do gu leòr air feadh na cruinne, ʼs e an cù-eunaich buidhe a thigeadh
don inntinn nuair a bhiodh iad a’ smaoineachadh air coin agus Alba. An
cù-eunaich buidhe? Bidh sibh eòlach air mar ‘golden retriever’.
Chaidh an seòrsa coin seo a chruthachadh air Gàidhealtachd na h-Alba ann an
Taigh a’ Ghiùthsachain faisg air Tomaich ann an ochd ceud deug, seasgad ʼs
a h-ochd (1868). Tha Tomaich faisg air Canaich gu siar air Loch Nis.
B’ e am fear a chruthaich e am Morair Tweedmouth leis an robh Taigh a’
Ghiùthsachain. Rinn e a dh’aona-ghnothach e oir bha e ag
iarraidh cù le beul bog a bhiodh math air eòin mharbh a thoirt air ais gun
chron a dhèanamh orra, ach cuideachd a bhiodh comasach air coiseachd thar
nam boglaichean is mòintich air a’ Ghàidhealtachd.
Dh’fheumadh an cù-eunaich seo a bhith comasach air seasamh ri droch shìde.
Mar sin, bhathar ag iarraidh gum biodh bian fada, dìonach air. Chuir am
Morair Tweedmouth dà sheòrsa eile ri chèile – wavy-coated retriever agus Tweed water-spaniel. Agus b’ e
an cù-eunaich buidhe – an golden retriever – a dh’èirich às, ged
nach b’ e sin an t-ainm oifigeil air gu naoi ceud deug is fichead (1920) nuair a chaidh an Golden Retriever Club a chur air chois.
A-nise tha fèill mhòr air an t-seòrsa seo air feadh an t-saoghail, ach gu
seachd àraidh ann an Astràilia, Ameireagaidh a Tuath agus san Roinn Eòrpa.
Cha bhi mòran de na coin sin an sàs ann an eunach, ge-tà. ʼS e peataichean
a th’ annta. Tha iad, mar as trice, gu math dòigheil, laghach nan nàdar.
Tha iad air leth foighidneach le clann.
Tha Taigh a’ Ghiùthsachain a-nise na thobhta. Ach do mhòran air feadh an
t-saoghail – a tha air leth measail air a’ chù-eunaich bhuidhe – ʼs e àite
sònraichte a th’ ann. Bidh feadhainn a’ dol ann air eilthireachd.
Am-bliadhna, tha ceud gu leth bliadhna air a dhol seachad bhon a chaidh an
seòrsa seo a chruthachadh. Thàinig na ceudan cruinn còmhla ann an Tomaich
is Canaich airson sin a chomharrachadh. Bha mi fhìn a’ bruidhinn ri
feadhainn às na Stàitean Aonaichte agus Astràilia a thàinig a dh’Alba a
dh’aona-ghnothach air sgàth ʼs gun robh an fhèill seo a’ dol air adhart.
Agus bha gu leòr ann à Breatainn agus dùthchannan Eòrpach a thug an coin
leotha.
Air an latha mu dheireadh dhen fhèill, chaidh dealbh a thogail air beulaibh
Taigh a’ Ghiùthsachain. Tha trì cheud, seasgad ʼs a h-aon coin – dhen aon
seòrsa – anns an dealbh! Tha mi an dòchas gun do lorg na daoine na coin
cheart aca fhèin an dèidh làimhe!
