FaclairDictionary EnglishGàidhlig

Am Pìobaire Dall

Rugadh Iain MacAoidh, am Pìobaire Dall, ann an Geàrrloch anns

Audio is playing in pop-over.

Am Pìobaire Dall

Rugadh Iain MacAoidh, am Pìobaire Dall, ann an Geàrrloch anns a’ bhliadhna sia ceud deug, caogad ’s a sia (1656). Bha e ri bàrdachd, a bharrachd air pìobaireachd, agus choisinn e cliù dha fhèin mar bhàrd. Gu mì-fhortanach, chan eil air fhàgail againn an-diugh ach sia de na dàin aige.

Tha a’ chuid as motha de dhaoine a tha eòlach air a bhàrdachd dhen bheachd gur e an dàn as fheàrr aige “Cumha Choir’ an Easain”. Cha do sgrìobh e ann an Geàrrloch e, ge-tà, ach ann an Dùthaich MhicAoidh, ann an ceann a tuath Chataibh, dùthaich a shinnsearachd air taobh athar. Rugadh athair, Ruairidh Dall MacAoidh, anns an sgìre sin.

Ann an cuid de bhàrdachd nàdair ann an Gàidhlig bidh uaireannan sreath fhaclan, sreath bhuadhairean, a’ nochdadh fear às dèidh a chèile gun cha-mhòr facal de sheòrsa sam bith eile eatarra. Seo eisimpleir dheth às “Cumha Choir’ an Easain” – an dà loidhne mu dheireadh de rann agus an dà loidhne aig toiseach na h-ath rainn:

Mangach, maghach, aghach, tèarnach,

Gràdhach, croiceach, fradharc frìthe.

Neòineanach, gucagach, mealach

Lònanach, lusanach, ìmeach...

Sin dà bhuadhair deug le dìreach dà ainmear – “fradharc frìthe” nam measg, agus saoilidh mi nach ann tric a bhios sinn a’ leughadh bàrdachd de a leithid ann am Beurla. Chan e sin a-mhàin, ach seo toiseach na rainn a tha a’ leantainn air na dhà sin:

Seamragach, sealbhagach, duilleach,

Mìn-leacach, gorm-shlèibhteach, gleannach,

Biadhchar, riabhach, riasgach, luideach...

Is mar sin air adhart! ’S dòcha nach eil e furasta a leughadh, ach tha e a’ togail ìomhaigh glè shnog dhen àite ann an inntinn an leughadair. Tha rudeigin ann a tha a’ cur bàrd eile nam cheann. Bha am Pìobaire Dall na bhodach nuair a rugadh Donnchadh Bàn Mac an t-Saoir, agus tha rudeigin ann an “Cumha Choir’ an Easain” a tha a’ toirt an dàin “Coir’ a Cheathaich” aig Donnchadh Bàn gu mo chuimhne:

Gu molach, dubh-ghorm, torrach, lùisreagach,

Corrach, plùranach, dlùth-ghlan grinn,

Caoin, ballach, dìtheanach, cannach, mìsleanach,

Gleann a’ mhilltich, ’s an lìonmhor mang.

Chanainn gu bheil “Coir’ a Cheathaich” nas fheàrr. ’S dòcha gun deach am foghlam os cionn Mhic Cruimein.

Às dèidh do dh’Iain Dall a bhith ann an sgoil na pìobaireachd anns an Eilean Sgitheanach, thill e dhachaigh a Gheàrrloch far an do ghabh e dreuchd mar phìobaire don uachdaran – “Triath Gheàrrloch” mar a bh’ aige fhèin air. Sgrìobh e bàrdachd dha cuideachd, agus tha dàn air fhàgail againn air a bheil “Beannachadh Bàird do Shir Alasdair MacCoinnich”. Tha amharas agam gun do sgrìobh e fada a bharrachd de a leithid nach deach a ghleidheadh.

Co-dhiù, sin gu leòr dhen bhàrdachd an-diugh. Bu mhath leam an Litir a chrìochnachadh an t-seachdain-sa le rudeigin eadar-dhealaichte. Bha mi a’ leughadh cruinneachadh de sheann tòimhseachain agus dubh-fhaclan an latha eile, agus chòrd feadhainn aca rium glan. Ge-tà, chan eil iad uile “PC”, mar gun canadh tu.

Seo fear aca: "Ciamar a tha mac-talla coltach ri boireannach? Seadh? Bidh am facal mu dheireadh aige, ge b’ oil leat!" Tuigidh sibh gur e fear a chuir an cruinneachadh ri chèile agus cha do lorg mi gin mar sin a’ cur sìos air fir! Seo a-nise tòimhseachan eile, is tha mi a’ dol ga fhàgail agaibh airson meòrachadh air: "Is truagh an fheadhainn aig a bheil iad. Is truagh an fheadhainn aig nach eil iad. Cò iad?" Bheir mi am fuasgladh dhuibh an ath-sheachdain.

Litir 103 Litir 103 Litir 105 Litir 105

Sign-up to our newsletter!

Weekly Gaelic to your inbox, with audio!