A bheil cuimhn’ agaibh air Litir ochdad ’s a h-ochd (88) air an dàrna latha dhen Ghearran am-bliadhna, nuair a bha mi ag innse dhuibh mu dheidhinn a’
bhàird ainmeil, Uilleam Ros, agus mu dheidhinn an òrain ghaoil aige do Mhòr Ros anns a bheil na faclan, “Carson nach d’ rugadh dall mi?” Uill, bha mi ann an
Geàrrloch, ann an Siorrachd Rois, aig toiseach na mìos airson fosgladh taisbeanaidh anns a bheil bàird na sgìre air an comharrachadh. Agus am measg nam
bàrd, gu dearbh, anns a’ phrìomh àite, chanadh mòran, tha Uilleam Ros. Bhuineadh a mhàthair do Gheàrrloch agus chuir Uilleam fhèin seachad bliadhnaichean
a’ fuireach ann.
Bha bàrdachd anns an dualchas aige. Bha a sheanair, air taobh a mhàthar, cuideachd na bhàrd, agus tha e fhèin air a chomharrachadh anns an taisbeanadh. ’S
e an t-ainm a bh’ air Iain MacAoidh, ged is e am frith-ainm aige as aithne don chuid as motha – am Pìobaire Dall. ’S ann air sgàth a dhoille a tha mi
uaireannan a’ smaoineachadh gu bheil e rudeigin annasach gun do sgrìobh Uilleam na faclan sin – “Carson nach d’ rugadh dall mi?” mar gu robh doille air stad
a chur air bho bhith a’ gabhail gaol mòr air a leannan.
Bha Iain air leth math mar phìobaire. Tha diofar bheachdan air a dhoille, ge-tà. Tha cuid dhen bheachd gun do chaill e fhradharc aig aois seachd bliadhna,
agus gur i a’ bhreac a chuir às dha. Tha cuid eile, ge-tà, a’ cumail a-mach gun do rugadh e dall.
Ach cha do chuir doille stad air a phìobaireachd. Bha e na oileanach aig sgoil ainmeil anns an Eilean Sgitheanach, a bh’ air a ruith le cuid de Chloinn ’ic
Cruimein. Bha e cho math air a’ phìob ’s gun deach dà sheanfhacal a chruthachadh air a shàillibh.
Aon turas bha Iain Dall agus oileanach eile a’ seinn na pìoba, fear ma seach, agus MacCruimein ag èisteachd riutha. Bha Iain na b’ fheàrr, agus
dh’fhaighnich MacCruimein dhen fhear eile carson nach robh e a’ cluich mar Iain Dall. “Dhèanainn sin,” fhreagair an gille, “mura robh mo mheòir às dèidh na
sgait.” Bha e a’ ciallachadh gu robh e air a bhith ag ithe sgait, agus gu robh a mheòir, a chorragan, leanailteach, neo “stigeach” mar a chanas mòran
an-diugh. Is cha robh iad a’ gluasad gu ceart air an fheadan. Agus bho sin a-mach, chanadh daoine mu dheidhinn droch phìobaire gu robh “a mheòir às dèidh
na sgait.”
Bha fear de Chloinn ’ic Cruimein, air an robh “Pàdraig Caogach”, a bha glè ainmeil mar phìobaire. Thòisich e turas air port a chruthachadh ach cha b’
urrainn dha crìoch a chur air. Airson dà bhliadhna, dh’fheuch e ri chrìochnachadh, ach dh’fhailnich air. Ghabh Iain Dall truas ris, agus chuir e fhèin
crìoch air.
Uill, cha robh Pàdraig toilichte. Ghabh e caothach. Agus a rèir beul-aithris, dh’fheuch e fhèin is caraidean dha cur às do dh’Iain le bhith ga thilgeil far
mullach cnuic. Ach mhair Iain beò, ged a thuit e còrr is seachd meatair. O chionn ceud bliadhna, bha muinntir Bhoraraig fhathast ag aithneachadh an àite
far an do thachair seo mar “Leum an Doill”. Chan eil fhios agam co-dhiù tha iad ga aithneachadh fhathast.
Chan eil fhios agam dè thachair do Phàdraig nas motha, ach ’s e “Lasan Phàdraig Chaogaich” a chaidh a chur air a’ phort mar ainm. Agus air sgàth na
thachair, chaidh an seanfhacal seo a chruthachadh airson Iain Doill – “Chaidh am foghlam os cionn Mhic Cruimein.” Sin Iain Dall mar phìobaire. An
ath-sheachdain bheir sinn sùil air a chuid bhàrdachd.
